Yoganın Tarihi ve Kökleri

Öncelikle yoganın kelime anlamından başlayalım. 

 “Yoga” sözcüğü “boyunduruk altına girmek, birlik olmak ya da bir araya getirmek, kavuşmak” anlamlarını karşılayan Sanskrit dilindeki “yuj” kökünden türemiştir. Yoga; zihin ve beden bütünlüğüyle uyum yaratmak ve bireyin ruhunu kendi içiyle bir araya getirmek için harcanan çaba olarak da tanımlanabilmektedir. (Schweig, 2007). 

Yoga, herhangi bir din, mezhep ve ırk ayrımı olmadan tüm insanlığa adanmış bir felsefedir. Antik Hindistan’dan yayılmış ve günümüzde, Hindistan “Sanatana Dharması” olarak adlandırılan “sonsuz yol” kavramının anlaşılmasına yardımcı olan bir pratiktir. Bu yüzden, “Yoga” hem bir süreç hem de bir amaçtır.

Pakistan’ın doğu Belucistan adlı bölgesinde yeni yapılan kazılarda, oldukça büyük bir yerleşim merkezi ortaya çıkmıştır. Bu merkezin yaklaşık M.Ö 7000 yılına ait olduğu düşünülmektedir. 

Bu uygarlık, İndus ve Sarasvati nehirleri (Hindistan ve Pakistan) arasında bulunmaktadır.

Mehrgarh adı verilen bu uygarlığın nüfusunun 20.000 kişi olduğu tahmin edilmektedir. Bu uygarlığın, endüstriyel üretim alanında ve ticaret alanında oldukça gelişmiş olduğu belirtilmiştir. Geniş pazar yerleri bulunan bu eski şehirden pamuk üretim tezgahlarıyla, teknolojik araştırmaların yapıldığını gösteren yerlerin bulunduğuna dair kalıntılar çıkarılmıştır. Bununla birlikte sanatın da geliştiği bilinenler arasındadır. Özellikle tabletler üzerine çizilen figürlerin yoga pratiğine ait olduğu belirtilmiş ve felsefe çalışmaları yapan bu uygarlığa İndus-Sarasvati adı verilmiştir.

Yoganın, Vedik çağda yani M.Ö 4500-2500 yılları arasında daha da ilerlediği düşünülmektedir.

Hindistan'daki İndüs Vadisi’nde (Harappa Uygarlığı) yapılan kazılarda, M.Ö 4500-2500 yıllarına ait olduğu düşünülen, yoga yapan insan figürlerinin bulunduğu tabletlere rastlanmıştır. (Felsefenin gelişimi, Rişilerin Yoga asanalarını doğa ile bağdaştırmaları ve bunların tabletler üzerine resmedildiği dönem.)

Ancak bu çalışmalar o dönem ki iklim değişikliği nedeniyle uzun süre sekteye uğramıştır. Bazı kaynaklara göre; MÖ 3100’lerde Sarasvati ırmağının en büyük desteği olan Yamuna nehri yatağını değiştirmiş ve artık Sarasvati’ye su vermemeye başlamıştır.  Yamuna nehri, tam tersi sularını Ganj’a vermeye başlamıştır. Bunun üzerine, M.Ö 2300 tarihinde Sutlej nehri de yönünü değiştirince ‘Sarasvati şehri’ susuz kalmış ve tamamen kuruyarak çöle dönüşmüştür. Bütün uygarlık susuz kalınca, insanlar mecburen Sarasvati’yi terk etmek zorunda kalmıştır.

Sarasvati ve İndus kıyılarında yaşanan susuzluk nedeni ile orayı terk eden Vedik insanlar, su veren ve bereketli topraklara sahip olan Ganj nehrinin kıyılarına taşınmış ve buraya yeniden bir yerleşim yeri kurmuşlardır. Öbek öbek yayılan bu yerleşim yerleri karmaşık bir hal alınca, insanlar yeni bir kültür ve inanç sistemi yaratmaya başlamıştır. Dinsel bir tabaka oluşturan elit bir kesim, Brahmanik rahipleri ortaya çıkarmıştır. Aynı zamanda bu dönemde kast sistemi de oluşmaya başlamıştır. Brahman’ların ardından Aranyaka’lar gelir. Aranyakalar “orman okulları” olarak da bilinmektedir. Orman Okulları, bilginin saklanarak öğretildiği sistemin ortaya çıkışını göstermektedir. Aranyaka’lar, Orman okullarının bilgilerini içeren ritüel ve yaşam tekstleri olan kültür, etik ve sanatsal bakımdan da etkin olmuştur.

Aranyakalar’dan sonra Upanişadlar gelmiş ve yeni bir dönemi başlatmışlardır.

Upanişadlar ortaya çıkmasıyla, dualistik anlayış olan ‘Tanrı ve ben iki farklı şeyiz’ düşüncesi ortadan kalkmış ve yerine ‘Tanrı herkesin ve her şeyin içinde var olan bir kavram’ olarak gelmiştir. “Aham Brahma Asmi” sözcüğü, Upanişadlar’da geçen felsefi bir yaklaşım haline gelmiştir ve “Ben Tanrı’yım” anlamına karşılık gelmeye başlamıştır. “Upanişad” kavramı üstadın dizinin dibinde oturmak anlamına gelmektedir. Upanişadlar’da yoga, ilahi kutsalla birlik olarak tanımlanır ve usta-çırak ilişkisine vurgu yapılır.

Bu dönemde yoganın din ile bütünleşmiş ve pek çok ekol oluşmuştur. Yaşamın iki önemli yönü üzerine derin çalışmalar yapılmıştır. Bunlar, terkediş (Sanyasa) ve günlük yaşamı kabul ediş (Dharma) olarak adlandırılmışlardır.

MÖ 500-200 yılları arasında Hint felsefesinin en önemli eserlerinden biri olan Bhagavad Gita yazılmıştır. Bhagavad Gita, MÖ 3000’li yıllarda yaşanmış olduğuna inanılan, Pandava ve Kaurava ailelerinin savaşını anlatan, Mahabharata (Büyük Hindistan) destanının bir bölümüdür. 

Milattan sonra yoga üstatları tarafından yapılan bütün ibadet, tarih ve öğreti çalışmaları kaynak oluşturmuştur. Bhagavad Gita, Brahma Sutraları ve 10 büyük Upanishad üzerine çalışmalar yapılmıştır. Bu dönemde çeşitli Hint geleneklerinin içinden birçok yeni yoga türü ortaya çıkmıştır. Yaklaşık olarak 40 adet yoga türü günümüze kadar gelmiştir.

Modern dönemde, yoga ve öğretilerinin Doğu’dan Batı’ya gelmesi, Swami Vivekananda’nın ilk kez 1893’te Birleşmiş Milletlere gelmesiyle mümkün olmuştur. Bhagavad Gita’nın öğretilerinin üzerindeki çizimlerde, burada dört yol bulunduğu yazar. Bunlar;

raja yoga (meditasyon),

karma yoga (özverili eylem),

bhakti yoga (fedâkarlık) ve

jnana yoga (metafizik).

Yoga çalışmasının başlarında, duruşlara (asana), nefesin bilinçli olarak düzenlenmesine (pranayama) ve rahatlama becerilerine (pratyahara) odaklanılır ve içsel bir yolculuk başlar.