Tamponun Kanlı Tarihi

Kadınlar yünlerle, pamuklarla ve hatta M.Ö. 15. yüzyılda Mısır’da papirüslerle kendi imkanlarıyla tampon yapıp kullanıyorlardı. Kullanımı çok eskilere dayanıyor yani ama satılan bir ürün haline gelmesi Tampax markası ve ismiyle 1930’lara dayanıyor. Bu yıllarda tampon reklamları yaygınlaşıp marketlerde satılan bir ürün haline gelmesi bilin bakalım kimleri kızdırıyor? Din adamlarını ve Katolik kilisesini elbette. Sonra din adamları tampona karşı çıkıyorlar çünkü tampon takma eylemini erotik buluyorlar. Anlayacağınız kadınların tampondan zevk alma potansiyelinden korkuyorlar. Şu kadarcık zevki bile çok görüyorlar bize görüyor musunuz? Ayrıca henüz bekâretini kaybetmemiş genç kadınların da tamponla bekâret kaybetme olasılıklarını düşünüp dertleniyorlar. Tabii ki her şey kadınların iyiliği içindi ona ne şüphe vardı?

Kafa kafaya veren din adamları tamponu uygunsuz buldular; açık, net ve yazılı bir şekilde tampon kullanımını ve Tampax’ı kınadılar. Peki Tampax bunun karşılığı olarak ne yaptı dersiniz? (Bu kısım çok eğlenceli) Tıp bilimini ve modern teknolojiyi arkasına alarak reklamlar tasarladı ve bununla da yetinmeyip tampon paketi üzerine kırmızı bir haç kondurdu. Amerikan Tıp Birliği tarafından reklam edilmesi uygundur ibaresini de pakete yazarak din adamlarını köpürttükçe köpürttü. Ama ne yazık ki Tampax bu afili hareketin ardından bir tutarlılık göstermeyi başaramadı.

Regl kanı ile ilişkilendirilmek kadınlara hep rahatsız edici gelmiştir çünkü tiksinti verici, rahatsızlık veren, kötü kokan ve utanç kaynağı bir şey gibi lanse edilmiştir tarih boyu. Bu nedenle de regl kanını saklamaya, gizlemeye ve mümkün olduğunca yok etmeye teşvik edilmiştir kadınlar. Ayıp sayılmış, günah görülmüştür çoğu toplumda. Hatırlasanıza çok değil 90’larda ve 2000’lerin başlarında pedlerin emiciliğini göstermek için mavi bir sıvı akıtırlardı reklamlarda.

 Bu elbette toplumsal normlarla, cinsiyet kalıplarıyla beslenen bir durum. Ama bunun yanı sıra medya da buna çanak tuttu yıllar boyu. Medya iletişim araçlarının en önemlilerinden olan reklamlara göz gezdirmek gerekiyor bu noktada.

Tampax ürünü piyasaya sürdü fakat ilerleyen yıllarda ped ve tampon reklamlarında oynayacak oyuncu bulmak ciddi bir mesele haline geldi. Spice Girls bile -ki kız gücünün altını defalarca çizen bir gruptu- böyle bir reklamda oynamak istemedi. Aynı şekilde birçok manken, milli ve ünlü buz patenci ya da oyuncu da götürülen teklifleri geri çevirdi. Çünkü “kirli” görünmeyi imliyordu ped reklamında oynamak. Bu şekilde görülmek, anılmak istememişti kimse. Belki haklılardı, çünkü toplumlarda regl olmak kirlilik emaresi olarak yorumlandı tarih boyu.

Aslında bunun altyapısını biraz da Tampax belirledi çünkü ilk reklamında şöyle bir slogan kullandı: “Tampax; rahatsızlığı, kokuyu ve utancı önler… her zaman zarafete imkân verir”. Ardından “Sizin âdet görmeniz bizim küçük sırrımız” mottosuyla dikkat çekti ve son bombayı da “Güven Tampax’tır, âdet gördüğünüzü kimse bilmeyecek” şeklinde patlattı.

Reglin örtülmesi ve gizlenmesi gereken bir şey olduğu imajını toplum zaten pompalıyorken bir de tamponun ilk üreticisinin bunu beslemesi nereden bakarsak bakalım eşitliğe şiddetli bir balta vurmuş. Diğer yandan tamponda kullanıldığı keşfedilen dioksin maddesinin uzun kullanımda kısırlık, kanser, endometriosis riskini artırdığı savunulurken, tampon üreticileri bu oranın kabul edilebilir düzeyde olduğunu savundu. Fakat çevre koruma dernekleri ve sağlık örgütleri dioksinin hiçbir oranının kabul edilebilir olmadığının altını çizse de hijyen endüstrisi dioksinden vazgeçmedi ne yazık ki.

Konumuz tamponlarsa bahsedilmesi gereken bir diğer mesele de Toksik Şok Sendromu. Hem denetimsizliğin hem de para hırsının neden olduğu, dioksin bazlı kadın ölümleri oldu başlarda. Hem de az uz değil ABD’de Procter&Gamble şirketinin tamponları yüzünden 1980 yılında 38 kadının canına mal olan bu sendrom denetimsizlik nedeniyle gelişti.

Toksik Şok Sendromu, bakteriyel toksinlerin neden olduğu ve ölümle sonuçlanabilen bir hastalık. Tampon kullanımının endüstrileştiği yıllarda sayıları arşa çıkan bu hastalığa ve de ölümlere uzun süreli ve bilinçsiz tampon kullanımı neden oluyor. Elbette yeterli bilinçlendirme yapılmaması, piyasaya sürüldüğünde yalnızca satışının önemsenmesi, kadın sağlığının göz ardı edilmesi ve bu sendromu tetikleyecek maddelerin tamponlarda kullanılması sebep oluyor.

En fazla 3-4 saatte bir değiştirilmeyen, hijyenik koşullarda takılmayan tampon bu sendroma sebebiyet verebiliyor. Bu nedenle de dünyada çok sayıda kadının hayatını kaybetmesiyle sonuçlanıyor bu rahatsızlık. Oldukça tehlikeli ve kısa sürede üreyen bir bakteriden söz ediyoruz. Kirli olmamak adına biraz fazla bedel ödenmemiş mi ne dersiniz?

Bu meseleye daha yakından bakmak isterseniz benim de bu yazı için faydalandığım Karen Houppert’in Lanet – Son Tabuyla Yüzleşme: Âdet Kanaması çalışmasına göz atabilirsiniz.