℃
Altın
%
Dolar
%
Euro
%
Bitcoin
%
Eth
%
Önümüzdeki 5 gün boyunca
BİLİM
Şimşeklerin Efendisi: Kızıl Cin
16 Oca 2023
Bir yıl önce, İstanbul’da başlayan kar yağışı sırasında insanları ürküten bir olay gerçekleşti. Evet, gökyüzünde birbiri ardına beliren kırmızı şimşeklerden bahsediyoruz. Devasa büyüklükleriyle paniğe neden olan ve “Kırmızı Cin” olarak bilinen bu doğa fenomenini sizler için araştırdık.
2 Bardak
Bu sefer tarihler 30 Mart 2021’i gösteriyor ve Güney Amerika’daki And Dağları’ndayız. Bir astronom ve profesyonel gökyüzü fotoğrafçısı olan Yuri Beletsky karşısındaki muhteşem gökyüzünün en iyi fotoğraflarını çekmek istiyor. Sonra bir anda, ışıl ışıl gökyüzünde kırmızı cinler yani bilimdeki adıyla Sprite isimli şimşekler beliriyor. Deklanşör sesiyle beraber fotoğraf ve bilimin muhteşem birleşimine tanıklık ediyoruz…
İlk olarak şimşekler ve sıklıkla aynı oldukları düşünülen yıldırımlardan bahsedelim. Yıldırımlar, yerdeki pozitif yüklerle bulutlardaki negatif yükün arasında gerçekleşen bir elektrik boşalımıdır. Bu yüzden de bir ağaca ya da insana “yıldırım çarptı” deriz.
Şimşekler ise yıldırımlardan farklı olarak çoğunlukla gökyüzündeki bulutlarda gerçekleşir. Daha net bir ifadeyle negatif yüklü bulutlar ile pozitif yüklü bulutlar arasındaki güçlü elektriksel boşalımlara tanık olduğumuzda gerçek bir şimşek gördüğümüzü söyleyebiliriz. Ancak şimşeklerle yıldırımları birbirinden ayıran bir diğer önemli özellik ise hava durumudur.
Yıldırımlar genellikle güçlü yağmurlara eşlik ederken şimşeklerin ortaya çıkması için illa havanın yağmurlu olması gerekmez. Birçok farklı çeşidi olan şimşekler içinde de elbette en özel olanları Kırmızı Cinlerdir.
Peki, bu aşırı güçlü şimşeklere neden Kırmızı Cin diyoruz? Saniyenin binde biri kadar kısa süren ama parıltısı 485 kilometreye yayılan bu şimşeklerin geleceğini öngörebilmek neredeyse imkansız. Aniden ortaya çıkıyorlar, kırmızı ve güçlü iplik benzeri dokularıyla gökyüzüne devasa bir imza atıp ışık hızıyla gözden kayboluyorlar. Bu aşırı hızlı, aşırı parlak ve biraz da ürkütücü yönleri ise onların Kırmızı Cin olarak anılmalarına neden oluyor.
Oldukça kısa sürmelerinin bir sonucu olarak da teknolojik açıdan belli bir donanıma ulaşana kadar Kırmızı Cinlerin varlığını bilmiyorduk. Kulağa biraz garip gelse de sadece 30 yıl önce keşfettiğimiz bu ilginç şimşekler, güçlü fırtınalarda ortaya çıkıyor. Diğer şimşeklerden ayrılan yanları ise bulutlar arasında gerçekleşmemeleri, diyebiliriz.
Neredeyse uzayın kıyısında diyebileceğimiz bir yükseklikte yani iyonosferde var olabilen Kırmızı Cinler, atmosferin üst katmanlarına doğru 80 kilometrelik bir hat oluşturur. Hatta öylesine yüksektedirler ki 2015 yılında, Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki astronomların şahane görüntüler yakalamasına neden olur. Yapılan gözlem sonucunda ise bu kırmızı şimşeklerin Dünya yüzeyinden en az 100 kilometre yüksekte olduğu anlaşılır.
Bu kadar yüksekte ve bu kadar hızlı olmaları elbette Kırmızı Cinler hakkında çok fazla bilgi sahibi olmamızı engelliyor. Aslında haklarında çok az şey biliyoruz, dersek abartmış sayılmayız.
Bilim insanları, bir bakıma atmosferik bir olay olması nedeniyle kırmızı şimşeklerin veya diğer adıyla sprite isimli fenomenlerin Dünya dışında, atmosferi olan diğer gezegenlerde de gerçekleşeceğini düşünüyor. Ellerindeki en önemli kanıtsa 1979 yılında Voyager-1 uzay aracının Jüpiter yakınından geçişinde ortaya çıkıyor. NASA, Jüpiter’in atmosferindeki devasa şimşeklerin varlığından yola çıkarak kırmızı cinlerin ortaya çıkma olasılığına karşı bazı deneyler de gerçekleştirir. Sonuç; kesinlikle Jüpiter’de çok sayıda Kırmızı Cin olmalı!
Benzer bir araştırma ise Tel Aviv Üniversitesi’nde 2011 yılında gerçekleştirilir. Laboratuvar ortamında yapılan deneyler gösterir ki; doğru koşullar altında sadece Jüpiter’de değil Satürn ve Venüs’te de kırmızı şimşeklerin ortaya çıkması oldukça normaldir. 2020 yılındaki NASA’nın Juno uzay aracı ise bu deneyin kanıtı olur. Kesinlikle Jüpiter’de çok sayıda Kırmızı Cin vardır.
Büyüleyici görünseler de bu tip şimşeklerin oldukça tehlikeli olabileceklerinin de altını çizmek gerekiyor. Hem çok yoğun elektrik yükü barındırmaları hem de öngörülemez oluşları nedeniyle 1989 yılında bir yüksek irtifa kazasına neden olan Kırmızı Cinler, ilginç atmosferik olaylar listesinin üst sıralarında yer alıyor. Eğer daha aşağılarda gerçekleşmiş olsalardı, sorusunun yanıtı ise ürkütücü! Birçok uçak kazasının veya benzeri sorunların yaşanmasında etkili olacakları kesin görünüyor.
Kaynak
Andrew May, “Kırmızı Şimşek Nedir?”, How It Works Türkiye, Kasım-Aralık 2022, Sayı: 44.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK İÇERİKLER
©2022 Beyhan&Beyhan Business Solutions Tüm Hakları Saklıdır
Yukarı Kaydır
BUNU OKUMAK İSTER MİSİN?