Orta Çağ’dan Kalma Bir Topluluk: Amişler

Amişlerin kökeni, 17. yüzyılda ortaya çıkmış Anabaptist dini akımına dayanıyor. Anabaptistler Mennonitler, Hutteritler ve Amişler olmak üzere 3 ana gruba ayrılıyorlar. Amişler, Mennonitler arasında yaşanan bir ayrışmadan doğuyor. Jacob Amman adlı vaizin önderliğinde hareket ettikleri için rakipleri tarafında kendilerine Amiş lakabı takılıyor. Dinlerini özgürce yaşama isteğiyle 1700'lü yıllarda Avrupa’dan Pennsylvania’ya göç ediyorlar. İlgi çekici bir iddia olarak Amişler, yaşadıkları baskılar sebebiyle Osmanlı topraklarına sığındıklarısöyleniyor. Bu iddiaya göre İzmir, İstanbul ve Kars olmak üzere 3 ayrı bölgeye konumlanıyorlar. Daha sonra Osmanlı topraklarından Amerika’ya göç ediyorlar. Hatta bugün severek tükettiğimiz Kars Gravyer peynirinin Amişlerden bizim kültürümüze armağan edildiği biliniyor.

Amişler modern dünyadan uzak, alçakgönüllü bir hayat biçimini benimsiyorlar. Hayat tarzları Almanca düzen anlamına gelen Ordnung denen kurallar tarafından biçimleniyor. Meslek olarak genellikle çiftçilik, marangozluk, at arabacılığı ve anahtarcılık yapıyorlar. Dil olarak kendi aralarında Almancanın bir lehçesini kullanıyorlar. Elektrik yerine gaz lambası, araba yerine at arabası, para yerine takas sistemi kullanılıyor. Kendileri kullanmasalar bile bölgeyi ziyaret eden turistlerle dahi fotoğraf çektirmek istemiyorlar. Bunun nedeni olarak da İncil’de resmin yasak olmasını gösteriyorlar. Her bölgede tek bir telefon bulunuyor. Askerlik yapmıyorlar. Devlete vergi vermiyorlar fakat sadece yetiştirdikleri ve sattıkları ürünlerden gelir vergisiödüyorlar. Oy kullanmıyorlar. Zorunlu olarak 8 yıl eğitim görüyorlar, 8 senelik eğitimden sonra yüksek eğitime devam etmeyi çoğu Amiş genci tercih etmiyor.

Giyimde de sadeliğe önem veren Amişlerde erkekler koyu renk takımlar ve hasır şapka giyiyor. Evli erkekler bıyıksız sakal bırakıyorlar. Kadınlar uzun kollu elbiseler giyiyor ve şapkalarının içine bonetakıyorlar. Evli kadınlar beyaz, bekarlar ise siyah bone kullanıyor. Amişlerin en ayırt edici özelliklerinden birinin giyim tarzları olduğu söylenebilir. Çünkü baskılardan, desenlerden ve renklerden uzak tek tipgiyinmeyi tercih ediyorlar. Tek eşliliğe inanan, modern tıbbı ve bankacılığı kullanan ve kiliselerin bir güç ve gösteriş kurumlarına dönüşebileceği düşüncesiyle birbirlerinin evlerinde toplanıp ibadet eden Amişlerde, 16 yaşına gelen gençler dış dünyayı deneyim etmeleri için serbest bırakılıyor. Kullandıkları Pennsylvania Almancası’nda “dolaşmak” anlamına gelen rumspringa dedikleri bu dönemde istedikleri yerlere yaşamaya giden gençler alkol, uyuşturucu ve seks de dahil olmak istedikleri her şeyi sınırsızca deneyimleyebiliyorlar. Bu gençlerin ancak bir süre sonra kasabalarına geri dönmeye karar vermeleri halinde Amiş geleneklerine itaat etmeleri bekleniyor. Hatta öyle ki bu giden gençlerin büyük bir çoğunluğunun geri döndüğü iddia ediliyor.

Aile kurumunu hayatlarının temeline koyan veren Amişler aynı zamanda çoğalmaya çok önem veriyorlar ve çok çocuk sahibi olmayı Tanrı’nın bir lütfu olarak görüyorlar. Bu anlayış sebebiyle 1920'li yıllarda 5.000 nüfusa sahip olan topluluğun şu an yaklaşık 300 bin mensubu bulunuyor. Amişler kendi aralarında Old Order Order (Eski düzen), New Order (Yeni Düzen), Amish Menonitler ve Beachy Amişler gibi gruplara ayrılıyorlar. Her grubun teknolojiye bakışı farklı olsa da Amiş topluluğu denilince akla gelen Old Order (Eski Düzen) grubu olduğu biliniyor.

Teknolojinin inanılmaz bir hızla geliştiği günümüzde, hem de ABD gibi modern dünyanın merkezi olarak görülen bir ülkede bu denli teknolojiden uzak, 1700'lü yıllarda gibi yaşamaya devam eden bir grubun var olması ilk bakışta şaşırtıcı gelebilir. Esasında Amişler inançlarını ve değerlerini koruma amacıyla kendilerini dış dünyaya kapatıp, bu noktada aşırıya kaçarak teknolojinin nimetlerinden yararlanmayı reddediyorlar. Modern dünya ile kuşatılmalarına rağmen bu grubun nüfusu her geçen gün artıyor ve en hızla büyüyen grupların başında geliyorlar. Genelde sadece teknoloji karşıtlıklarıyla ve yüzyıllar öncesinden kalma giyim tarzlarıyla bilinen topluluk takdir edilmesi gereken pek çok özelliğe de sahip oldukları ise bir gerçek. Bunların başında savaş karşıtlıkları, aileye ve topluma verdikleri önem, sadelikleri, alçakgönüllülükleri ve Anadolu’daki imece usulüne benzer yardımlaşma geliyor. Belki de her geçen gün ortaya çıkan yeniliklere ayak uydurma derdine düşen günümüz insanı için değişime meydan okuyan Amişler ilginç bir araştırma konusu olabilir. Öyle ki geçtiğimiz yıllarda tüm dünyayı kasıp kavuran koronavirüsten bir haber yaşayan Amişler, yabancılarla iletişim kurmadıkları için şehirlerinde dağıtılan broşürler sayesinde bu hastalıktan haberdar oluyorlar.

Amişler ilginç yaşam tarzlarıyla pek çok film ve belgesele de konu oldular. İlk akla gelen Harrison Ford’un oynadığı 1985 yapımlı Witness adlı filminin olduğunu söylemek mümkün. Filmde bir dedektifin cinayete tanıklık eden bir Amiş çocuğu himayesi altına alması anlatılıyor. Ayrıca 2010 yapımlı Amish Grace de Amişler hakkında bize pek çok bilgi veriyor. Film, beş Amiş kız çocuğunun okulu basan bir adam tarafında rastgele öldürülmesini ele alıyor. 1988 yapımlı TV için yapılan, Brad Pitt’in de oynadığı A Stoning in Fulham County konunun meraklılarının izleyebileceği bir başka Amiş konulu film. Eğer siz de bu modern çağın en geri fakat en temiz toplumu hakkında bilgi edinmek istiyorsanız bu filmleri izleyebilir, onları daha yakından gözlemlemek adına Pensilvanya’daki köylerinden birine bir ziyaret düzenleyebilirsiniz.