Limbik Kapitalizm

Bağımlılık ise kabul edersiniz ki her zaman insan gerçekliğinin bir boyutu olmuştur. Nitekim Courtwright, 20. Yüzyıldaki Rusya-Japonya Savaşı’nda Rus askerlerinin ağır alkol tüketimi nedeniyle sarhoş ve disiplinsiz olduğunu, bu nedenle gayet kendinde olan Japon ordusuna yenildiğini aktarmaktadır. Paralel bir biçimde, Sovyet Rusyası’ndaki ekonomik durgunluğun ana nedenlerinden birisinin ülkedeki ağır alkol tüketimi kültürü olduğunu belirten görüşler de vardır.

Ancak davranışsal bağımlılığın büyük ölçüde arttığı ve gündeme geldiği tarihin kırılma noktası 1980’ler olarak kabul edilmektedir. Teknolojinin gelişimi ve küreselleşme birlikte ele alındığında, giderek artan bir müşteri kitlesinin bağımlılık yaratan ürün ve hizmetlere erişimi kolaylaşmıştır. Dijitalleşme ile birlikte zevk ve hazın yöneldiği yeni mecralar ortaya çıkarken, eğlence kültürünün ivme kazanmasıyla uyuşturucu, alkol ve kumar bağımlılığı da artmıştır. İşte bireylerin limbik sisteminde kısa süreli etki yaratan ürün ve hizmetlerin portföyünün giderek genişlediği, teknolojik olarak gelişmiş fakat sosyokültürel olarak zararlı olabilen bu ekonomi politik sistem, limbik kapitalizmdir.

Fordist dönem kapitalizminde ekonomik kalkınma ve ilerlemenin, kısaca kar maksimizasyonunun yolu uzun süre kullanılabilen sanayi odaklı ürünler iken, limbik kapitalizmde işletmelerin kazancı sadık ve bağımlı müşterilerden geçmektedir. Bu müşteri kitlesini yaratmanın yolu ise, gençleri hedef almaktır. Çünkü limbik kapitalizm, davranışsal bağımlılıkların erken bir yaşta geliştiğini, ve henüz ergen ve genç bir yaşta geliştirilen alışkanlıkların ömür boyu süreceğini gayet iyi bilmektedir. Courtwright’in belirttiği üzere, limbik kapitalizm altında değerlendirebilecek endüstri ve işletmelerin gelirlerinin büyük bir bölümü, yalnızca %10 ila %20 arasında değişen, sadık ve bağımlı müşterilerden gelmektedir.

Dolayısıyla limbik kapitalizm, bireylere insan olmaktan ziyade istatistik olarak yaklaşmaktadır. Kazancın büyüklüğü, bir grup insanın davranışsal bağımlılığı ve buna bağlı olarak yüzleşecekleri sorunlardan daha önemlidir. Ayrıca limbik kapitalizm, Marksist sınıf teorisindeki gibi yalnızca işçi sınıfını hedef almaz. İdeolojileri veya gelir düzeyleri ne olursa olsun, sadık ve bağımlı müşteriler hedef kitleyi oluşturur.

Limbik kapitalizm, ayrıca bağımlılıkların meydana getirdiği problemler dolayısıyla başka sektörlerin de önünü açmaktadır. Örneğin yeme bağımlılığı olan biri, bu durumdan ötürü ana akım sektörlerden birisi haline gelen spor salonlarına veya medikal operasyonlara başvuracaktır. Diğer bir ifadeyle, bir bağımlılığın yarattığı sorun, limbik kapitalizmin ekonomik döngüsünde aslında kar aracı olabilmektedir.

Her ne kadar limbik kapitalizmin sunduğu ürün ve hizmetler insanlığa tarihte hiç olmadığı kadar büyük bir eğlence ve haz kapısını aralasa ve bu nedenle özgürleştirici bir yönü bulunsa da, burada asıl sorun tüketici alışkanlıklarının durmadan push’lanması ve sadık bağımlı müşteriler yaratmak noktasındaki giderek artan çabadır. Bağımlılıkların sosyokültürel ve psikolojik boyutları ise limbik kapitalizmin en son endişelerinden birisidir, çünkü belirttiğimiz üzere problemler döngüsel bir çerçevede kazanç kapısı olabilmektedir.

Sonuç olarak, limbik kapitalizmin işlerliğini bilmek ve daha yakından tanımak önemlidir. Keza insanlık, bugün hiç olmadığı kadar bağımlıdır. Üstelik kumar, alkol ve uyuşturucu gibi antik bağımlılıkların yanı sıra, bugün internet, video oyun, porno, alışveriş, yeme-içme bağımlılığı gibi daha modern ve teknolojiyle içli dışlı bağımlılık türleri gelişmektedir. Bağımlılıkların yol açtığı kişisel, psikolojik ve toplumsal sorunlar ise herkesin malumudur. Dolayısıyla haz ve eğlencenin insan varoluşunun önemli bir parçası olduğunu kabul etmek, fakat sıradan ve minimal bir tüketiciden sadık ve bağımlı bir müşteriye dönüşümdeki risklerin farkında olmak ve önlem almak gereklidir.