Konuşma: Kimlik Ve Beklentiler

Volkan Girgin kısa filmi Konuşma’da birçok tanıdık isim rol alır: Serdar Orçin, Seda Türkmen, Çağlar Çorumlu, Sedef Pehlivanoğlu, Öykü Serter, Ahu Türkpençe, Sezai Paracıklıoğlu, Ahmet Saraçoğlu, Hasibe Eren, Selim Bayraktar, Özlem Türkad... Şüphesiz kısa anlarına rağmen zengin kadrosu Konuşma’nın ilgi çekici yanlarındandır. Neyse ki tek ilgi çekici yan kadrodaki isimler değildir, bir başka ilgi çekici yan, filmin başından sonuna işleyen biçimsel tercihtir.

Film, henüz bir bebek olan ana karakterin gözünden açılır. İsimsiz karakterimizin ailesi onu konuşması, ilk kelimesini söylemesi için teşvik etmeye çabalar. Duymak istedikleri tek bir sözcüktür; baba... Ve böylelikle döngü başlar. Filmin kalanını da yine ana karakterin bakışından deneyimleriz. Tabii işler değişmiştir. Konuşma meselesi bazen kısıtlanan, bazen diretilen nihayetinde özgürlük noktasında sorun teşkil eden bir duruma dönüşür. Ana karakterin yaşamında tanıklık ettiğimiz dönemlerde, kimilerinin konuşturmak amacıyla, kimilerinin ise susturmak hedefiyle onu baskı altına aldıklarını görürüz. Konuşup konuşulmayacağı, kişilere, mekanlara, normlara, kurallara göre şekillenir ancak bireyin arzusu çok da önemli değildir.

Konuşmak temel özgürlüklerden biri olsa da ülkemizde en sık ihlal edilen özgürlüklerdendir. İfade özgürlüğüne karşı yapılanlar ortada... Konuşma filminin artısı da eksisi de bu temelde açığa çıkar. Kısa bölümler nedeniyle mesele yalnız seyircinin zihninde derinleşebilir ve eğer beklenti derinlikli, özellikle politik zeminde derinlikli bir seyirlikse film hayal kırıklığı yaratabilir. Filmin artısı da eksiklik diye tanımlanabilecek bu yapıyı kuran anlatı tercihinden kaynaklıdır.

Anlatıda mesele derinleşemese de ifade özgürlüğüyle savaşın (konuşmamayı seçmek de ifade özgürlüğüdür sanırım) ailede başlaması, kültürel bir koda dönüşmesi, ikili ilişkilerden tutun da kamusal alanlara kadar genişlemesi gibi işaretler Konuşma’nın potansiyeline yaklaşabilmesine aracılık eder. Biz, genellikle ifade özgürlüğüyle çatışan esas bileşeni; iktidarlar, muktedirler olarak görürüz. Yani, bir unsura indirgeriz ama ifade özgürlüğünü engelleyen, toplumsal mekanizmalarla, rollerle donatılmış, güçlendirilmiş geniş bir sistem mevcuttur.

Konuşma kısa filminde tartışmak istediğim sahnelerden biri Hasibe Eren’in oynadığı dekan karakterinin göründüğü sahneler... Karakterin ağzından dökülenler, arada başka hiçbir sahne olmaması, zaman geçtiğini anlasak da sözlerdeki değişikliğin ne denli hızlı olduğunu fark etmemiz tedirgin edici. Dekanın üniversitenin ilk günlerinde ifade özgürlüğünü vurgulaması, çok geçmeden ifade özgürlüğünün olmadığı vurgusuna dönüşmesi. Bir üniversitede maruz kalınan böylesi bir yaklaşım çoğumuza yabancı gelmeyecektir.

Bu kısa sahneler üzerine düşünüldüğünde giderek dallanıp budaklanan fikirlere ulaşırız... Bir üniversite dekanının her konunun konuşulamayacağı söylemindeki konuşulamayacak konular nelerdir? Dahası, ifade özgürlüğünün sekteye uğratılması giderek her konuyu kapsayacak bir güç kazanabilir. Bir başka soru da dekanın neden, kimden çekindiğidir. Tamamen özgür olması gereken eğitim alanı; üniversite böylesi çekincelerle nitelikli eğitim verebilir mi?

Aslında Konuşma’nın üst sıradaki güzelliği her sahnesinden bu tarz düşüncelere, çıkarımlara kolayca ulaşılabilmesinde gizlidir. Zira unutsak da görmezden gelsek de irdelemesek de hayatımızın her alanında ifade özgürlüğünün karşısındaki kişilerle, mekanizmalarla, bize ne zaman nasıl konuşacağımızı ne zaman susacağımızı dikte eden sistemle mücadele içinde geçer.

Konuşma belki uzun zaman akılda kalacak bir film olmayacaktır yine de izlenmesinin ardından yaşatabileceği zihinsel pratikler ifade özgürlüğünün algıladığımız ölçüde basit olmadığını gözler önüne serer. Şu sıra MUBI'de gösterimdeyken tavsiyedir. Keyifli seyirler!