Erpati: Patriyarkadan Yana Olmak

02 Haz 2023

“Erpati” kelimesi henüz Türkçede pek fazla kullanılmasa da maalesef hem dünyada hem de toplumumuzda sıklıkla karşılaştığımız bir duruma işaret eder: Patriyarkadan yana olmak. Kadına karşı erkek egemen sistemin tarafını tutan, bu sistemi yeniden üreten ve haklı çıkaran bir anlayışa ışık tutan erpati, çoğunlukla toplumsal cinsiyete dayalı şiddet faillerine (özellikle erkeklere) sempati beslenmesini tarif ederken kullanılır. Gelin erpati kavramının ne ifade ettiğinden örneklerle bahsedelim.

Yasemin Aydoğan

2 Bardak

“Erpati” ifadesi ilk olarak Cornell Üniversitesi'nde felsefe profesörlüğü yapan ve feminist felsefe üzerine çalışmalarda bulunan Kate Manne tarafından ortaya atılır. Manne’nin çalışmalarında “himpathy” ya da “menpathy” olarak geçen bu kavram, er ile empati ve sempati kelimelerinin bir araya getirilmesiyle oluşturulur.

Manne, erpatiyi “toksik erkeklik normlarına uyan ve tarihsel maduniyet altındaki kadınlara karşı otoriter davranışlarda bulunan erkeklerin suçlarını topluca görmezden gelme, inkar etme, azımsama, affetme ve unutma yollarımızın tümünü kapsamayı amaçlayan” durumları açıklamada kullanır. Kelime özellikle cinsel saldırı, cinsel taciz ve kadın cinayeti gibi suçları işleyen erkeklere sempati beslenmesi ve yaptıklarına “anlayış”la yaklaşılması gerektiğinden bahsedilirken karşımıza çıkar.

dictionary.com

Erpatide statüko ve onun devam etmesini sağlayan ataerkil sistemle uyum içindeki erkeklerin itibarı, konumu ve toplumsal ilişkilerini koruma amacı söz konusudur. Kadınların yaşadıkları deneyimlerden çok bu erkeklerin söylemlerine vurgu yapılır. Fail yerine şiddetten hayatta kalan sorgulanır. Erpati uygulanan psikolojik, fiziksel ve cinsel şiddete gerekçeler üretir, failin yaptıklarını meşrulaştırmak için uğraşır. Şiddetten hayatta kalanın yalnızlaşması, güçsüzleşmesi ve çözüm bulma yollarının engellenmesini ister.

dissentmagazine.org

Konuya #MeToo hareketinden örnek verebiliriz. Harvey Weinstein, Kevin Spacey ve Louis C.K. gibi pek çok ünlü ismin cinsel taciz ve saldırı davaları gündeme geldiğinde gelen tepkilerin bir kısmı erpatinin bir yansımasıydı. Birçok kişi tarafından bu figürlerin yaşamının geri kalanına nasıl devam edeceği, itibar, ün ve ismini nasıl koruyacağı, bu “talihsizlik”leri yaşamayı hak etmediği konuşuldu. Erkeklerin ne kadar “mağdur” olduğu öne sürülürken kadınların sesi bastırılmaya çalışıldı.

Ateş Alpar, kaosgl.org

Erpatinin failin yaptıklarına çeşitli gerekçeler ürettiğini söyledik. “O saatte orada ne işi varmış?”, “O kadar kısa şort giyerse tabii tekme atarlar, az bile yapmış.”, "Evli değilse o erkekle evde ne yapmaya gitmiş?", “Yeterince karşı koyamamış”, “Erkeğin amacı aslında o değildi.” veya “Kadının cazibesi yüzünden olmuş.” gibi söylemlerin hepsi şiddetin faille arasındaki bağı koparıp sorumluluğu kadına yükler, böylece şiddet de fail de aklanmış olur. 

Bildiğiniz üzere bu tarz ifadeler, toplumsal cinsiyete dayalı şiddet vakalarında fail ve ataerkiden yana olmak için başvurulan ilk yoldur. “Mağdur” suçlanır, odak şiddetin kaynağından uzaklaştırılır. Kadın işi, kıyafeti, yaşam tarzı, fiziksel görünümü veya karakteri üzerinden hedef alınır ve şiddeti hak ettiği sonucuna varılır. Fail de “O aslında iyi biridir” ya da “Öyle yapmak istememiştir” denilerek mağdurlaştırılır. Böylece cezalandırılmayan ve kendisine hiçbir yaptırım uygulanmayan failin gelecekte başvuracağı şiddet biçimleri de “onaylanmış” olur.

Ateş Alpar, kaosgl.org

Erpati birçok farklı mekanizma ve güç aygıtı tarafından desteklendiği için günlük yaşamımızın pek çok farklı noktasında karşımıza çıkabilir. Toksik bir ilişkiyi güzelleme, sevmeyi kıskançlıkla özdeş tutma, herhangi bir tartışmada sadece erkeğin sözüne itibar etme, erkeklerle aynı şeyleri söylediklerinde dahi kadınları devamlı yargılama, ev içi emeği eşit bir şekilde bölüşmeyen erkeğe türlü bahanelerle arka çıkma gibi birçok durum erpatinin öne çıktığı yerlere örnek olarak gösterilebilir.

halktv.com.tr

Bir tür erkek dayanışması olduğunu söyleyebileceğimiz erpatinin çeşitli biçimlerine karşı koyabilmek için öncelikle erpatinin tam olarak ne olduğunu konuşmak ve farklı eril tahakküm araçlarıyla nasıl bir ilişki içinde olduğunu iyi analiz etmek gerekir. Şiddete ortam hazırlayan, onu teşvik eden, aklayan ve faillerin cezasız kalmasına ön ayak olan bu söylemlerle başa çıkabilmek için politikalar üretmek, örgütlenmek ve kız kardeşlikten güç alarak direnmeye devam etmek her geçen gün daha da zor olsa da yapabileceğimiz en önemli şeydir.

Kaynaklar:

Dicle Paşa, Feminist Bellek – Erpati

Lara Washington, FEM – Feminism 101: What is Himpathy?

Hazal Azeri, Feminist Bellek – “Mağdur” suçlayıcılık