Deneb: Yaz Üçgeninin En Sönük Üyesi

Deneb Yaz Üçgeninin en az parlak olanı olarak bilinse de aslında göründüğünden daha parlak bir yıldızdır. Altair ve Vega yıldızlarına göre daha sönük olarak görünmesi ise uzaklığı ile ilgilidir. Vega 25 ışık yılı ve Altair 16.7 ışık yılı mesafedeyken ölçmesi zor olduğu için hala soru işaretleri olsa da Deneb’in yaklaşık 1500 ışık yılı uzaklıkta olduğu düşünülür.

Sadece çıplak gözle görme imkanımızın bulunduğu en uzak yıldızlardan Deneb, gökyüzündeki en parlak yıldızlar sıralamasında 19. sıradadır. Uzaklığını da hesaba kattığımızda ne kadar parlak bir yıldız olduğu iyice ortaya çıkar. Daha iyi anlamak için bir karşılaştırma yaparsak Deneb muhtemelen Güneş’ten 196.000 kat daha parlaktır.

Deneb mavi-beyaz renkli, A2Ia tipi (yani tayf sınıflandırmasında A sınıfında bulunan) süperdev bir yıldızdır. Güneş’in çapının yaklaşık 203 katı bir çapa sahiptir. Bu özelliği onu bilinen en büyük A sınıfı yıldızlardan biri yapar.

Yıldız yaşamının geçtiği basamakları tarif eden yıldız evrimi teorisine göre yıldızlar yaşamının çok büyük bir bölümünü çekirdeğindeki hidrojeni helyuma dönüştürerek yani nükleer füzyon yaparak geçirir. Deneb süperdev yıldız olduğu için artık çekirdeğinde füzyon gerçekleşmez. Yolculuğunun devamında neye evrileceği ile ilgili farklı tahminler vardır. Yıldızımız çok parlak kırmızı süperdev, yine çok parlak mavi bir değişken yıldız ya da belki de bir Wolf-Rayet yıldızına dönüşecektir. Ancak hangi olasılık gerçekleşirse gerçekleşsin Deneb’in sonu değişmeyecektir: Deneb birkaç milyon yıl içinde diğer büyük kütleli dev yıldızlar gibi bir süpernova patlaması yaşayacak ve büyük bir kısmı etrafa dağılacaktır.

Deneb yıldızı “Alfa Cygni değişeni” (Alpha Cygni variable) olarak adlandırılan yıldızlara iyi bir örnektir. Yani yüzeyinde gerçekleşen bazı dalgalanmalar sonucu parlaklığında değişiklikler meydana gelir. Parlaklığındaki bu değişim çok fazla olmasa da algılanabilecek seviyededir. Yaz Üçgeninin bir başka üyesi Rigel de tıpkı Deneb gibi Alfa Cygni değişeni kategorisine girer, parlaklığında hafif dalgalanmalar görülür.

Kuğu takımyıldızının kuyruğunu temsil eden Deneb, Çin mitolojisinde tanrıça Zhinu ile çoban Niulang arasındaki aşkı anlatan o meşhur öyküde karşımıza çıkar. Zhinu, Vega yıldızını temsil eden bir tanrıçadır. Niulang ise Altair yıldızına karşılık gelir. Zhinu’nun annesi kızının bir ölümlüyle birlikte olmasını istemediği için aşıkları ayırmaya karar verir. Zhinu ile Niulang’ın buluşmasının önüne geçmek için gökyüzünün ortasında bir nehir yaratır. Aşıkların bir araya gelmesini sonsuza kadar engelleyen bu nehir Samanyolu Galaksisi’dir.

Neyse ki nehrin iki farklı yakasında kısılı kalan Zhinu ve Niulang çiftinin yılda bir kez buluşmasına imkan tanınır. Yedinci ayın yedinci gecesinde bir saksağan sürüsü yıldızlı nehrin üzerinde bir köprü meydana getirir ve ikilinin buluşmasını sağlar. İşte aşıkları yılda tek bir sefer de olsa bir araya getiren o köprü Deneb yıldızıyla ilişkilendirilir.

Deneb’i görmek isteyenler ilkbahar sonlarından itibaren gözlerini gökyüzüne çevirmeye başlayabilir. Kuzey Yarım Küre’deki temmuz ve ağustos aylarında doğu tarafına baktığınızda gözlemleyebileceğiniz Deneb, aramızdaki tüm o mesafeye rağmen güzel ışığını bizden esirgemez.