Demokrasi Ölçütlerinde Temel Yaklaşımlar

Eğer bu 4 kriterden birisi eksik ise, rejim artık demokratik değil, diktatörlük olarak nitelendirilmektedir. Demokrasi-diktatörlük ölçütü demokrasinin tanımını yapan çalışmalar arasında kendine önemli bir yer bulan Amerikan siyaset bilimci Robert Dahl’ın görüşüyle paralellik göstermektedir. Dahl’in demokrasi tanımı minimalist ve prosedürel bir tanım olarak göze çarpmaktadır çünkü Dahl demokrasinin varlığını politik kurumlara ve prosedürlere bağlı olarak ifade etmiştir. Örneğin ifade özgürlüğü, siyasi parti kurma ve seçime katılma hakkı, özgür ve adil bir genel seçim gibi prosedürler Dahl’in demokrasi tanımında önemli bileşenlerdir. Dolayısıyla demokrasi-diktatörlük ölçütünün Dahl’ın demokrasi nosyonuyla benzerlikler gösterdiğini söyleyebiliriz.

Ancak demokrasi-diktatörlük ölçütü fark edeceğiniz üzere birbirini dışlayan bir denklem. Buna göre bir rejim ancak demokratik veya diktatörlük olabilir. Dahl’ın demokrasi tanımında ise demokrasi ve diktatörlük iki ayrı uç noktası olan doğrusal bir düzleme sahipken, demokrasi-diktatörlükte böyle bir düzlem yoktur. Bu ise demokrasi-diktatörlük ölçütünün en çok eleştirilen noktalarından birisidir.

Demokrasi ölçütlerinde temel ölçütlerin ikincisi ise Polity Project olarak bilinen ölçüm. Nüfusu 500.000’den fazla olan devletlerde Dahl’in demokrasi nosyonuyla eşleşen ve politik kurumların ve prosedürlerin işlerliğini ölçen Polity, her bir soru için -10 ve +10 arasında bir değer belirliyor. Ülke bazında her bir cevabın değeri Polity skorunu belirliyor. Bu skora göre bir siyasi rejim dört farklı kategoriye konuluyor. Bu kategoriler ise tam demokrasi, demokrasi, yarı demokrasi ve otokrasi olarak öne çıkıyor. Her sene yeniden yapılan Polity değerlendirmelerine göre şu ana kadar tam demokrasilerde en çok Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Birleşik Krallık ve Almanya gibi ülkeler göze çarpıyor. Demokrasilerde ise Fransa, Brezilya ve Türkiye’yi görmek mümkün. Yarı demokrasilerde ise Rusya, Venezula ve Mısır vd. yer alıyor. Son olarak Küba, Suriye, İran ve Çin gibi ülkeler şaşırtıcı olmayan bir biçimde otokratik rejimler arasında görünüyor.

Politik haklar ve insan hakları alanında uzun yıllardır faaliyet gösteren ve kurucuları arasında Eleanor Roosevelt’in de yer aldığı Washington merkezli Freedom House, yayınladığı raporlarla demokrasi ölçütlerinde referans alınan bir kurum olarak dikkat çekiyor. Siyasi ve sivil haklar baz alınarak hazırlanmış sorulara 1 ve 7 arasında bir yanıt değeri atfeden Freedom House ölçütüne göre, en yüksek puanı alan rejimler demokratik olarak nitelendiriliyor. Freedom House ölçütü öncekiler gibi politik kurum ve prosedürlere odaklanmıyor. Siyasi ve sivil haklara odaklanan ve buna göre demokrasi bağlamında bir değerlendirme yapan Freedom House raporları, siyaset bilimciler arasında süre gelen bir tartışma yaratıyor. Kimileri için medya özgürlüğü ve gazetecilerin tutuklanması gibi durum ve olaylar demokrasi için gerekli görülürken, kimileri için bunlar demokrasinin vazgeçilmez bir bileşeni değil.