Belaya Hazır mısınız? Hem de Çifte Belaya: Dionysus ve İsa Mesih

Bugün, yıllardır Antik dünya tarihçileri ve din tarihçileri arasında süregelen bir tartışma konusundan bahsedeceğiz, sevgili BOBOscope okuyucuları. İman gücü yüksek teologlar İsa Mesih’in biricik olduğunu savunsa da hem mitleri hem Hristiyan dogmalarını inceleyenler için temel sorulardan biri dini figürler arasındaki benzerlikler. Akdeniz coğrafyasının en ünlü figürü, ünlüleri iptal etme kültürünün ilk kurbanı İsa Mesih ile Mısır tanrısı Horus, Yunan tanrısı Dionysus, Mithra kültünün ana karakteri Mithras, Anadolu kültlerinin ayrılmaz parçası Attis, Mezopotamyalı Tammuz, Yunan Adonis veya Romalı Sol Invictus (Yenilmez Güneş)... Hepsi, İsa Mesih kültüne katkıda bulunmuş figürler olarak öne çıkıyor. Ama Dionysus ile İsa Mesih arasındaki benzerlikler, diğer adaylardan daha fazla incelenip makalelere konu oluyor. Neden diye sorduğunuzu duyar gibiyiz, sevgili okuyucular. Aslında bu sorunun cevabı oldukça basit: Yunan mitolojisi, diğer mitlere göre daha popüler ve daha geniş çaplı olarak biliniyor.

Dionysus’a dair daha karanlık bir külte, Dionysus-Zagreus kültüne baktığımızda ise bu çift doğa meselesinin rengi de değişiyor. Zagreus kültüne göre Zeus, kızı Persephone ile beraber oluyor ve Persephone hamile kalıp Dionysus-Zagreus’u doğuruyor. Biliyoruz, sevgili okuyucular, tüyleriniz diken diken oldu... Ama Olymposlular için ensest ilişkiler normal, Tanrısal doğaları gereği aslında akrabalıkları büyük bir önem taşımıyor. Persephone doğum yapınca Hera kıskançlıktan delirip Titanları yeni doğan çocuğun üstüne salıyor, Zagreus öldürülse de Athena kalbini kurtarıp babası Zeus’a getiriyor. Bu noktada Semele’ye Dionysus’un olduğu bir iksir içirten Zeus, çocuk doğmaya hazır olunca Dionysus’u, Semele’nin rahminden alıyor.  

Orijinali İbranice olan Yeni Ahit’te ‘almah’ kelimesi Meryem’i tanımlamak için kullanılıyor, ‘almah’ genç kadın demek, bakire değil. Ancak Yeni Ahit’in ilk Yunanca çevirisi (Septuagint) çeviri hatalarında yeni bir çığır açıyor... Yunanca ‘parthenos’ hem genç kadın hem bakire demek, ‘almah’, Yunancaya ‘parthenos’ olarak çevrilince Latinceye de bakire olarak aktarılıyor... Eh, aslında çok şaşırtıcı değil, sonuçta Michelangelo’nun dillere destan Musa heykelinin boynuzları olması da çeviri hatalarından kaynaklanıyor! Ancak işin sonunda hem Dionysus hem İsa, çift doğaya sahip dini figürler ortaya çıkıyorlar.

Benzerlikleri saymadan önce doğru bilinen bir yanlışı ifade etmek istiyoruz sevgili BOBOscope okuyucuları. İsa’nın doğum günü olarak kabul edilen 25 Aralık, Dionysus’un doğum günü olarak da kabul ediliyor ve bu durum benzerlik arayışında olanlar için ayrı bir kanıt olarak kabul ediliyor. Ancak böyle bir bilgi teknik olarak mümkün değil çünkü her şeyden önce Antik Yunan takvimlerinde Aralık’a denk gelen bir ay bulunmuyor.  Antik Yunanistan’da Dionysus Festivalleri ya Gamelion (Geç Ocak-Erken Şubat) ya da Elaphebolian (Geç Mart-Erken Nisan) aylarında kutlanıyor, kırsalda düzenlenen Dionysus kutlamaları da Romalıların, Aralık olarak kabul ettiği Poseidon ayına denk geliyor ancak bu sadece Romalılar için geçerli, Antik Yunanların böyle bir bilgisi yok. İsa’nın 25 Aralık’ta doğduğuna dair genel kabul ise 4. yüzyıldan sonra yerleşmeye başlıyor.

İki dini figür de hızla yükselen bir popülerliğe sahip. Tıpkı Hristiyanların bir anda çoğalmaya başlaması gibi Dionysus kültünü takip edenlerin sayısı da hızlı bir şekilde artıyor. Hem Dionysus hem İsa takipçileri inançları yüzünden zulme uğruyorlar. Antik Dünya tarihinin en kanlı olaylarından biri olan Bacchanalia Zulmü sırasında Dionysus takipçileri Roma İmparatorluğu tarafından katledilirken, Bacchanalia’dan yüzlerce yıl sonra Hristiyanlar yine Roma tarafından öldürülüyor. Bir benzerlikte inananlar arasından geliyor, nasıl erken dönem Hristiyanları arasında kadınlar çoğunluktaysa, Dionysus kültüne inananlar arasında da kadın nüfus çoğunluk olarak öne çıkıyor. 

İki figüre de eşit bir noktadan bakıldığında aslında ortak bir tablo görmek mümkün, sevgili BOBOscope okuyucuları. Yüzlerce yıl beraber yaşamış Akdeniz toplumlarından bahsettiğimiz zaman, bu toplumların arasında uçurumlar olmasını bekleyemeyiz. Her ne kadar semavi dinler, pagan inançları keskin bir şekilde reddedip kendi dogmalarını mukaddes bir güce dayandırsalar da aslında bütün inançların iç içe geçtiğini görmek mümkün. Nasıl peygamberlerin ortak özellikleri farklılıklarından daha fazlaysa, semavi dinlerinde pagan inançlarla bağlantıları sayılamayacak kadar fazla. Bu noktada İsa ve Dionysus’un birbirlerine benzemesi de şaşırtıcı bir durumdan ziyade, beraber yaşayan ve aralarında politik olduğu kadar sosyo-kültürel pek çok ilişki olan toplumların ortak hikayeler oluşturmasından kaynaklanıyor.