Bağlamından Koparılanlar: Max Weber

Max ve kardeşi Alfred seçkin bir ailenin çocukları oldukları için, çok küçük yaşlardan itibaren güncel politik ve entelektüel tartışmaların yapıldığı buluşmalarda önemli konulara kulak misafiri olmuşlardı. Sosyolojiye yapacağı katkıların temellerinin atıldığı bu dönemlerde, ilgisini çeken konularda makaleler yazmaya başlayan Max’ın önem verdiği konulardan birisi de kapitalizm ve onun gelişmesini sağlayan tarihsel ve toplumsal tecrübelerdi.

Weber burada çok kabaca özetlemeye çalıştığım karşılıklı ilişkiyi anlattığı Protestan Ahlâkı ve Kapitalizmin Ruhu eserinin daha ilk cümlelerinde, niyetinin dinin kutsallığını tartışmaya açmak olmadığını belirtir. Bilimsel bir hassasiyeti ortaya koyduğu bu ifadeler, dinin toplumsal görünümleri üzerine bir araştırma yapmaya çalıştığını anlatır. Ancak Weber’in bu metninde anlatmaya çalıştığı tarihsel tecrübelere dair bazı yorumlar, yanlış bir okumayla, Protestan Kilisesi’yle sermaye sahipleri arasında bilinçli bir ortaklık kurularak kapitalizmin yaratıldığı bir senaryo gibi algılanmaktadır. Oysa Weber metninde böyle bir bağlantı kurmaz.

Öte yandan, Weber’in bu metinde ele aldığı bütün hikâye Batı toplumları ve özellikle de Avrupa’yla sınırlıdır. Doğu toplumları ve dinleriyle ilgili ortaya koyduğu tespitler oldukça sınırlı bilgilere dayanır ve sonradan -haklı olarak- eleştirilmesine yol açmıştır. Asıl üzerinde durulması gerekenin, Weber’in Batı merkezli bu yaklaşımı olduğu, ancak bunun yerine metninin Protestanlığı günah keçisi ilan eden bir metin gibi algılanarak çok yanlış bir yerden okunduğu bazı akademik çalışmalarda dillendirilmektedir. Bize düşen önyargılı tüm değerlendirmeleri bir kenara bırakıp, sosyoloji tarihine ve özellikle de din sosyolojisi alanına çok önemli katkılar sunmuş bu ismin, bu önemli eserini (ve eserlerini) doğru bir bağlamda okuyup öğrenmek.