KADIN KAFASI
Atatürk ve Kadın Meselesi: Nasıl Bir Ülke Devraldı?
12 Tem 2023
Osmanlı Devleti kadını sosyal yaşamda yok etti, eve kapattı. Yalnız başına mahkemede şahitliği bile geçerli değildi. Erkek hegemonyası üzerine kurulmuş, eril tahakkümü pompalayan ve besleyen iktidar kadının kimliğini elinden aldı. Sonra Mustafa Kemal kadına hakkını teslim etti, onu yüceltti. Peki, Osmanlı’da kadınlar tam olarak ne yaşıyordu, biraz yakından bakalım mı?
2 Bardak
Bir yüzyıldan fazladır Ortadoğu toplumları batılılaşma etkisi altında. Batıyla bir şekilde karşılaşan Ortadoğu toplumlarının önemli bir kısmı bu değişime direnmemiş, batı normlarının kültürel, sanatsal ve politik anlamda ülkeye sirayet etmesine izin vermiş ya da buna mecbur olmuştur tarih içerisinde. Ortadoğu bölgesinin ilk modern ulus devleti de Türkiye Cumhuriyeti olmuştur. Kemalizm, İslam’la göbek bağını kesip 1926 yılında Medeni Kanun’u yürürlüğe sokunca kadınların toplumdaki yeri, statüsü bir anda yer değiştirmiştir.
Kemalizmin getirdiği yeni kadınlık ve yeni erkeklik kalıpları, eskisi ile yani geleneksel olanla çatışıyordu elbette. Daha önemlisi kadının konumlandırılışı sayesinde, Türk milletinin önemli bir simgesi haline geldi kadın.
Bu konumlandırmayla geleneksel değerlere sahip çıkan, ahlâklı, yalnızca geleneksel şekilde başörtüsü kullanan, aile kurumunu her şeyden önde tutan bir kadın simgesi yaratıldı. Erkeklerle eşit, çalışkan, sağlıklı kadınların ön planda olduğu bir dünya kurgulandı. Atatürk devrimlerini yalnızca erkekler değil kadınlar da ileriye taşımalıydı ve aydınlanmanın bekçileri olarak kadınlar da önemli rol oynuyordu.
Peki kadının eski statüsü neydi, yani Osmanlı İmparatorluğu'nda kadının yeri tam olarak neye tekabül ediyordu biraz yakından bakalım mı?
Dini ve geleneksel kodlar Osmanlı kadınlarını mengeneye alıyordu desem abartmış olmam. Özellikle Tanzimat’a kadar kadın ve erkek arasındaki eşitsizlik had safhadaydı. Tanzimatla birlikte yazılı olarak kısmen bir eşitlikten bahsedebiliyorsak da uygulama anlamında pek de olumlu konuşamıyoruz. Zira alışılmış kültürel kodların kırılması bir hayli vakit almış.
Peki neler yaşamış Osmanlı kadınları? Öncelikle söylemek gerekir ki, devletin kadını İslamiyet aracılığıyla ikinci cins haline getirmesiyle başlıyor her şey. Devletin itibarsızlaştırdığı kadın, toplumda da statüsünü kaybediyor doğal olarak. Örneğin bir kadının miras hakkı erkeğe oranla daha azdır bu dönemde. Kadının seçme ve seçilme hakkı yoktur ve tek 1 kadının şahitliği kabul edilmez. 2 kadının bir duruma şahitlik etmesiyle 1 erkeğin şahitlik etmesi eşittir. 1854 yılına kadar kadınlar para ile alınıp satılabiliyor, köle ve cariye olarak kullanılabiliyordu. Uygulamalar böyle olunca toplum içerisinde de kadın ötekileştirilmiş ve kimliksizleştirilmişti.
Osmanlı dönemindeki kadın meselesinden bahsedip de III. Osman’dan bahsetmeden geçmek olmaz. Tarihin en mizojinist padişahı belki de III. Osman’dı. Kadınlardan öylesine rahatsız oluyordu ki haremde gezintiye çıktığında takunya tipi ses çıkaran ayakkabılar giyiyor ve bu sesi duyan kadınların ortadan kaybolmasını, gözüne görünmemesini emrediyordu. Dahası haftanın üç günü İstanbul’u gezen III. Osman, bu dışarı çıktığı günlerde kadınların sokağa çıkmasını yasaklamıştı. Diğer günlerde sokağa çıkan kadınlarınsa süslü giyinmeleri ve peçesiz sokağa çıkmaları kesinlikle yasaktı. Süslü giyinen kadınlar denize atılıp öldürülerek cezalandırılıyordu.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde kadın kutsallaştırılmış, bu kutsallaştırılma nedeniyle de mahrem bir nesne olarak görülmüştü. Mahremiyet beraberinde sosyal yaşamdan kopartılmayı da getirmişti. Mahrem olanın saklı tutulması gerektiğine dair inanç, kadını bir erkekle sohbet etmekten dahi menetmişti. Bu dönemde çıkarılan fermanlarla kadının nasıl giyinmesi gerektiği, sokakla olan ilişkisi ve namahrem olan erkeklerle iletişimi belirlenmişti. Kemerler mahremi koruma güdüsü ile sıkıldıkça sıkılmış, kadın gitgide kimliksizleştirilmişti.
Batılı tüccarlar İstanbul’a gelip de yerleşmeye başlayınca, batılı kadınlar Osmanlı kadınının ilgisini çekmişti. Kıyafet anlamında yavaş yavaş modernleşmeye başlayınca bir ferman yayımlanmış ve kıyafet kuralının esnetilemeyeceği hatırlatılmıştı. Kadınların kayığa binmesi, kaymakçı dükkânlarına ve mesire yerlerine girmesi o dönemde yasaklanmıştı. Osmanlı’da kaymakçı dükkanları kadınlarla erkeklerin buluşma noktası olmuştu bir zaman. Bu nedenle bu konuda da bir ferman yayımlanarak kadınların kaymakçılara girmesi kesin şekilde yasaklanmıştı.
Elbette Osmanlı döneminde kadınların eğitim hakkı da yoktu. Ancak çok zengin kişiler kızlarına isterlerse evde eğitim verdiriyordu. Aksi halde kızların yalnızca dini eğitim alması uygun görülüyordu.
Kurtuluş Savaşı'nda kadınların cephe arkasındaki desteği olmasa böyle bir sonuç alınamayacağının farkında olan Mustafa Kemal, her fırsatta kadına hakkını teslim etmiş ve yaptığı öncü reformlar ve devrimlerle kadınla erkeği eşitlemek için büyük çaba harcamıştır. Devraldığı ülkede kadınların gördüğü muameleyi yok ederek bir Cumhuriyet Kadını imgesi yaratmış ve kadın imajını yeniden tasarlamıştır. Kadınların sosyal ve siyasal haklarını gözeterek laikliği kadın erkek eşitliği bağlamından da okumuştur.
Kadınların erken yaşta evlendirilmesini engellenmesi, erkek ile kadının her alanda tamamen eşit hak ve özgürlüklere sahip olması, çok eşli evliliklerin yasaklanması dönemin kadınlarına büyük bir ferahlama getirdi muhakkak. Kadınlar özgürce sokaklarda, sosyal yaşamda, her yerdeydiler. Okumaya, çalışmaya, hayata karışmaya başlamışlardı. Mustafa Kemal "Yeryüzünde gördüğümüz her şey, kadının eseridir” cümlesini kadını yüceltmek ve hak ettiği değeri vermek için kurmuştur şüphesiz. Osmanlı Devleti döneminde itibarsızlaştırılan kadına itibarını, kimliğini teslim etmiştir Atatürk. Çünkü bir devlet insanı ne yaparsa halkı da onu yapar… Korumak ve yüceltmek dileğiyle…
Kaynakça
Ayşe Durakbaşa- Halide Edib – Türk Modernleşmesi ve Feminizm –
Vesile Şimşek - Osmanlı Döneminde Kadının Yeri Üzerine
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK İÇERİKLER
©2022 Beyhan&Beyhan Business Solutions Tüm Hakları Saklıdır
Yukarı Kaydır
BUNU OKUMAK İSTER MİSİN?