A'dan Z'ye Teleskop Rehberi 3. Bölüm

Teleskop temelde cisimleri yakınlaştıran değil, büyüten aletlerdir. Yaygın ve hatalı söylemi, bir cismi yakınlaştırdığı yönündedir fakat ilk bölümlerde optiğine değindiğimiz üzere aslında gökyüzünde çok küçük gördüğümüz cisimlerin daha büyük görüntülerini bize iletirler. Mercekler veya aynalar sayesinde görüntünün odak noktasını değiştirerek gözümüze uygun noktaya getirirler. Genişliklerine bağlı olarak topladıkları ışık miktarı arttığında, odaklanan noktadaki görüntü o kadar net olur, net olunca da büyütülebilir ve çıplak göz ile görülemeyen cisimler görülür hale gelir.

Mercekli teleskoplar ile en uygun gözlem çeşidi Ay ve Güneş gözlemleridir. Uyarımızda belirttiğimiz gibi uygun bir filtre kullanarak Güneş gözlemleri gerçekleştirebilirsiniz. Güneş’in aktif olduğu çevrimin en yüksek noktasına (2025 yılı) doğru ilerlediğimiz şu yıllarda, güneş lekeleri daha görünür halde. Bu sebeple küçük bir teleskopla ve filtre ile güneş lekesi gözlemleri gerçekleştirebilirsiniz. Uygun donanım ile bunları fotoğraflayabilir ve düzenli arşiv ile güneş lekesi takibi yapabilirsiniz. Mercekli teleskopların bir diğer özelliği daha hesaplı olmaları. Teknolojik aletlerin el yaktığı şu günlerde daha ekonomik mercekli teleskop modelleri bulmak mümkün.

Aynalı ve katadioptrik (hem aynalı hem mercekli) teleskopların özellikleri daha bilimsel kullanım amacı olduğunda farklılık yaratıyor. Amatör kullanım için çok ciddi farklılıkları yok. Geniş teleskobun her zaman daha büyük görüntü olduğundan bahsetmiştik. Çapı arttıkça maliyetleri de aynı oranda katlanıyor. Bu sebeple uygun ortalama bir çap ile gezegenlerin, Ay ve Güneş’in, derin uzay cisimlerinin gözlemlerini yapmak mümkün. Minimum çapın ise yaklaşık 10 cm olduğunu söyleyebiliriz. Daha küçük çaplı bir teleskop ile gezegen veya derin uzay cisimleri gözlemek pek tat vermeyecektir.

Kundak sistemi aslında teleskopu yerleştirdiğiniz mekanizmanın adı. Bu mekanizma Dünya’nın dönüş eksenini baz alarak veya direkt olarak sağ-sol, yukarı-aşağı şeklinde olabiliyor. Yukarıda bahsettiğimiz Alt-Az adı verilen kundak modeli basitçe söylemek gerekirse yukarı-aşağı-sağ-sol hareket kabiliyetine sahip. Ekvatoryal kundak adını verdiğimiz düzenekte ise bunlara yukarı aşağı demek pek doğru değil. Bu montaj türünde kutup yıldızına sabitlediğiniz bir eksen oluyor ve tıpkı gece boyunca yıldızların hareketi gibi teleskop da bu eksen doğrultusunda daire çiziyor. Genel olarak ekvatoryal montaj türünün biraz daha ekonomik olduğunu söyleyebiliriz.

Kullanım amaçları her göz merceğinde farklılık gösterebilir. Örneğin Güneş veya Ay gözlemi yaparken eğer tüm disk yuvarlağını teleskop içinde görmek istiyorsanız o zaman yüksek değerli 20 – 28 mm gibi göz mercekleri daha uygun olabilir. Eğer Ay üzerindeki bir krateri veya bir güneş lekesini gözlüyorsanız o zaman daha fazla büyütmeye ihtiyaç duyacağınızdan, 4- 8 mm gibi göz mercekleri uygun olacaktır. Buradaki büyütme olayını biraz daha açıklamakta fayda var. Bir fotoğraf çektiğinizde eğer fotoğraf çok kaliteli ise onu halâ net görülebilecek kadar büyütmeniz olası. Teleskopta görüntü kalitesini iyileştiren temelde çapıdır. Yani küçük bir çaptaki teleskoba ne kadar küçük göz merceği ile bakarsanız bakın görüntü bulanık olacaktır. Asıl mesele doğru çapta doğru göz merceği kullanmaktır.

Teleskop ile ilk akla gelen yıldız gözlemidir. Fakat hayal kırıklığı yaratmamak adına söylemek isteriz ki hiçbir amatör kullanıma uygun teleskop ile bir yıldızı belirgin şekilde göremezsiniz. Hatta gezegenlerin bile ancak bazılarını heyecan verici şekilde gözleyebilirsiniz. Örneğin Merkür veya Venüs’e bakmak isterseniz, kayda değer hiçbir şey göremezsiniz. Yalnızca yıldızlara baktığınızda olacağı gibi nokta kaynak gibi parlak minik bir ışık görürsünüz. Bunların dışında heyecan verici pek çok şeyi teleskop ile görebilmek mümkün. Yukarıda bahsettiğimiz genel kullanımlar dışında lütfen teleskobunuzu aldığınız yerdeki kişilerden detaylıca anlatım isteyin. Teleskoplar plastikten bile olsa basit aletler değildir, evrenin en akıl almaz gizemlerini bizlere gösteren aracılardır.