℃
Önümüzdeki 5 gün boyunca
KÜLTÜR/SANAT
Bir İtalyan Masalı: Commedia Dell'Arte Halk Tiyatrosu
13 Ara 2021
Avrupa Tiyatrosu, Rönesans ile şahlanırken İtalya sokaklarında Commedia Dell’Arte rüzgârı eser. Sokaklar sahne olur. Büyük krallar, prensler de desteklemez bu tiyatroyu. Arkalarında sadece halk vardır. Sanat akademilerinin kurallı tiyatrosundan çok farklı, sokağın ve halkın nabzını tutan Commedia Dell’Arte tiyatrosu, bir “usta işi tiyatro” olarak 16. yüzyıldan itibaren Avrupa’ya damgasını vurur. Bir bakıma bizim Ortaoyunu, Karagöz gibi Geleneksel Türk Tiyatromuzun da farklı bir modeli, diyebiliriz.
2 Bardak
Commedia Dell’Arte tiyatrosunun en önemli iki özelliği özel bir sahne kullanmamaları ve herhangi bir metne bağlı kalmadan, doğaçlamaya dayanmasıdır. Aynı zamanda oyun kişilerinin zamanla kalıplaşan tiplerden oluşması, bir diğer önemli özelliğidir. Bazı kaynaklara göre, halkın gerçekten çok sevdiği ve büyük katılım gösterdiği bu oyunların seyircisi binleri bulduğu yönündedir. Bunun sebebi ise bellidir: Halk, kendine benzeyen insanları sahnede görüyordur. Benzer dertleri sokaklardaki renkli dünyadan izliyordur. Daha da önemlisi tüm bunları izleyen halk, gerçekten eğleniyordur.
Hareket ve tipleme komedisinin ön planda olduğu Commedia Dell’Arte tiyatrosu, halkın ilgisini çekmek ve sokağın temposunu bastırmak için tüm oyun kişilerini rengârenk ve özel kostümlerle sahneye çıkarır. Amaç sadece ilgi çekmek değildir. Her tiplemenin kendine has özellikleri vardır. Bu özellikler ise kostümlerle, maskelerle taçlandırılır. Oldukça basit ama zekice tasarlanmış bu kostümler, her tiplemenin nasıl davrandığı, nasıl konuştuğu ile yakından ilgilidir.
16. yüzyılda Avrupa’da yaygınlaşmaya başlayan Commedia Dell’Arte, 17. Yüzyıl boyunca Fransa’da ve İngiltere’de deyim yerindeyse taş taş üstünde bırakmaz. Asıl önemli olan detay ise İngiltere ve Fransa, kurallı tiyatronun yükselişe geçtiği ülkelerdir. Fransız Akademisi katı kuralları ile Moliere dahil olmak üzere birçok tiyatrocuyu aforoz ederken Commedia Dell’Arte, sokaklarda binlerce insanı güldürür. İngiltere’de ise Elizabeth Tiyatrosu şahlanmış ve Shakespeare, Marlow gibi isimler kusursuz metinler yazarken yine bu sokak ve halk tiyatrosu tüm doğallığı ile meydan okur. Bir bakıma soyluların, pahalı sahnelerde ve lüks saraylarda kusursuzlaştırdığı tiyatro, Commedia Dell’Arte ile kusurun estetiğini yaratır.
Tiyatro, gösterişli dekorlar olmadan hiçbir işe yaramaz, diyenlere inat Commedia Dell’Arte tiyatrocuları sahneye bir perde asarak tüm sorunları çözerler. Çünkü onlar için dekor, sokağın kendisidir. Mesela sokağın ortasında büyük bir heykel varsa, onu da oyunun içine dahil ederler. 1-2 sayfalık genel akış dışında, bağlı kaldıkları bir metin olmadığından da anlık bir duruma, tepkiye göre de oyunun gidişatını değiştirirler. İşte tüm bu bilinmezlik, doğaçlama açısından kusursuz ve usta oyunculara işaret ediyor. Çünkü bu oyuncuların hepsi, ustalarından öğrendikleri becerileri geliştirerek yıllarca eğitim aldıktan sonra sahneye çıkar. Birden fazla dil bilen, hareket kabiliyetleri kusursuz ve oldukça zeki oyuncular… Bugün özlediğimiz oyunculuk performansları aslında…
Bu tiyatro geleneğinde benim en sevdiğim detay ise Commedia Dell’Arte’nin büyük bir aile gibi birlikte yaşamalarıdır. Aynı zamanda gezici bir tiyatro olan bu ekip, çok küçük yaşlardan başlayarak neredeyse ölene kadar birlikte sahneye çıkıyorlar. “Hastalıkta, sağlıkta, ölüm bizi ayırana kadar” cümlesinin ve gerçek bir ailenin örneği gibiler, değil mi? Sadece bu da değil, oyunlarda kullandıkları tekerlemeler, atasözleri, bilmeceler, şarkılar ve fıkralarla aslında bir kültür elçisi gibi davranırlar. Halka ait olanı, oyunlarında yaşatan Commedia Dell’Arte oyuncuları, gezici tiyatro olarak da bir yerden öğrendikleri bir şarkıyı başka bir yerde söyleyerek kültürel etkileşime de neden olmuşlardır.
Her daim aç gözlü bir tüccar olan ama hep kandırılan Pantolone, çok bilmiş ve yaşlı bir doktor olan Il Dottore ile becerikli ve entrikaları yöneten uşak Zanni gibi temel tiplemeleri ile geçmişten aldıkları mirası yeniden yorumlamışlardır. Fakat bu tiplemelere biraz dikkatli bakar ve üstüne düşünürseniz, günümüzdeki birçok başarılı tiyatro oyununun veya filmin, bu tiplemeleri hala kullandığını görebilirsiniz. Bir bakıma Commedia Dell’Arte halk tiyatrosu, disiplini, sokağın nabzını tutması ve halkın desteği ile yoluna devam etmesi nedeniyle gerçek bir tiyatroda olması gereken her şeye sahip…
Kaynak: Oscar G. Brockett - Franklin J. Hildy, Tiyatro Tarihi, Mitos Boyut Yayınları, 2017
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK İÇERİKLER
©2022 Beyhan&Beyhan Business Solutions Tüm Hakları Saklıdır
Yukarı Kaydır
BUNU OKUMAK İSTER MİSİN?