SCOPE
Barbie Bebeklerin Tarihi
09 Oca 2022
Herhangi bir nesnenin oyun aracı olarak kullanılması oldukça eski tarihlere dayanıyor. Oyuncak çeşitlerinde topaçlara ve çeşitli hayvan figürlerine ise daha sık rastlamamız mümkün. Yaygın algı da bu yönde… Oysa Barbie bebek gibi, insana benzeyen oyuncakların yapılışı, en az diğer oyuncakların serüveni kadar köklü bir geçmişe sahip. Oyuncak bebeklerin ortaya çıkışından günümüze uzanan süreçte nasıl değişimlerden geçtiğine ve Barbie bebeğin toplumsal yönlerine birlikte göz atalım…
2.5 Bardak
Bilim insanlarına göre, günümüzden binlerce yıl önce yaşamış insanların yaşam koşullarının zorluğu, oyuncak algısına yaklaşmak için önemlidir. Vahşi bir yaşamın içinde hayatta kalmaya çalışan bu insanlar için eğlenmek, ölüme davetiye çıkarmakla eş değerdedir. Bu nedenle de oyuncak olarak algılayabileceğimiz nesnelerin neredeyse tamamının “iyi vakit geçirmekten” ziyade dinsel bir anlamı vardır. Örneğin Antik Mısır uygarlığında yapılan ve günümüzde oyuncak olarak görebileceğimiz “bebek figürleri”, ölen ve diğer dünyaya giden kişilere eşlik etmek için kullanılır. Yine Antik Mısır’ın gözde oyuncaklarından topacın, eğlence aracına dönüşmesi için medeniyetin biraz daha gelişmesi gerekiyordur.
Ancak bu dinsel zemin, antik dönemlerdeki çocukların oyuncak oynamadıkları anlamına gelmiyor. Sadece oyuncaklar, eğlenmekten çok daha önemli bir görevi üstleniyor. Kutsanmak, büyüsel olanı içselleştirmek gibi… İçi tohum dolu topların, kilden yapılan hayvan ve insan figürlerinin bir çocuğa sunulmasındaki temel motivasyon, onun dinsel anlamda korunması anlamıyor geliyor bir bakıma…
Oyuncak bebeğin tarihi ise bu dinsel ve keyif anlarının kesiştiği dönemlere rastlıyor. Eldeki ilk kayıtlara göre, Antik Yunanlı bir heykeltıraş olan Pygmalion, zihninde öyle harika bir kadın imgesi canlandırır ki gerçek hayatta karşılığını bulamaz. Sonunda arzu ettiği kadını bir heykelle ortaya çıkarır, yani Galatea’yı! Sonra da ona delicesine aşık olur ve Venüs’e yalvarmaya başlar. Venüs ise Pygmalion’un aşkını görmezden gelmeyecek, Galatea’yı canlandıracaktır. İdeal, şirin veya güzel oyuncak bebeklerin serüveni de bir erkek arzusunun vücut bulmuş hali olarak başlamış olur.
Sadece çocuklar için üretilen ve ticari olarak satılan oyuncak bebeklerin yapımına ise Rönesans döneminde başlanır. Ait olduğu toplumsal sınıfın zenginliğine ve gücüne uygun olarak süslenmiş bu oyuncak bebekler satılmaya başlandıkça ilgi görür. Mesela 1500’lerin Paris’inde üretilen ve satılan oyuncak bebeklerin, dönemin soylu ailelerine uygun gösterişte olmasına özen gösterilir. Ancak bu bebeklerin bir özelliği vardır: hepsi küçük kız çocuklarına veya kadınlara benzeyen oyuncaklardır. Hatta Victoria Dönemi İngiltere’sindeki oyuncak bebekler, ailelerin kız çocuklarını eğittikleri bir araca dönüşür.
17. yüzyılda ortaya çıkan Sonneberg bebekleri ise günümüz Barbie oyuncaklarının temelini oluşturur. Önceleri hamurdan yapılan Sonneberg bebekleri, zamanla tahtadan ve porselenden yapılmaya başlanır. Teknoloji geliştikçe hareket eden ve uzun kirpikleri olan bu bebeklerin tek bir eksiği vardır artık: Sesleri! Basit mekanizmalarla seslerine kavuşan Sonneberg bebeklerine olan talep de artmaya başlar. Kârlı bir ticarete dönüşen oyuncak bebek endüstrisi gelişir ve 19. yüzyıla gelindiğinde, Amerika başta olmak üzere birçok ülkede, varlıklı ailelerin en gözde oyuncakları haline gelir.
1950’lere kadar ailelerin, kız çocuklarını iyi birer anne olmaları için eğittikleri bu oyuncakların görünüşleri de sevimlidir. Hatta ilkel “Tanrıçalar” gibi dolgun bedenlere sahiptir. Bir bakıma doğurganlığın sembolü olmakla beraber aynı zamanda sosyal sınıfın da göstergesidir, denebilir. Günümüzdeki Barbie bebek modellerinin, yani şıklığın, zayıflığın ve seksiliğin göstergesi olan oyuncak bebeklerin 1950’lere kadar kız çocuklarına sunulması ise korkunç bir hakaret olarak algılanır. Çünkü ideal annelik böyle bir şey değildir.
Bild Lilli oyuncakları ise piyasaya çıkarıldıkları 1955 yılı Almanya’sında büyük tepkilere neden olur. Günümüzdeki Barbie bebeklerinin ilk modelleri olan Bild Lilli oyuncakları, esas olarak erkeklerin pornografik düşlerini süsleyen bir araçtır. Dönemin muhafazakar ailelerinin tepkileri bir işe yaramaz ve Bild Lilli bebekleri giderek yayılır ve Barbie olarak anılmaya başlar. O dönemin kadın hakları savunucuları ise bu bebeklerin klasik kadın algısını yıkmasından memnundur. Ama 1970’lerden sonra, Barbie bebeklerin aslında bir erkek fantezisi olduğunu düşünen yeni nesil feministler, bu tip oyuncaklara şiddetle karşı çıkar.
Günümüzde sıklıkla tercih edilen Barbie bebekleri sevenler veya savunanlar kadar, bu imgeye karşı çıkanların sayısı da oldukça fazladır. Bir kız çocuğunun, ona sunulan kadın kimliği ile büyümesinin yanlış olduğunu düşünenler olsa da hala dünyanın en çok satılan oyuncakları arasında Barbie bebekler yer alıyor.
Kaynak: Yaşar Çabuklu, “Toplumsal Performanslar”, Ayraç Yayınları, 2008.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK İÇERİKLER
©2022 Beyhan&Beyhan Business Solutions Tüm Hakları Saklıdır
Yukarı Kaydır
BUNU OKUMAK İSTER MİSİN?