Antik Yunan’da Dionisos Şenlikleri

Eski toplumların birçoğu gibi Antik Yunan halkı da politeistik yani çok tanrılı bir inanışa sahipti. Çok tanrılı inanış hayatı ve varoluşu anlama ve anlamlandırma çabasının bir parçasıydı. Tanrıların yer altına gidişleri kış ile ilişkilendiriliyor ve yasla uğurlanıyordu. Baharın gelmesiyle de tanrıların yeryüzüne çıktıklarına inanılıyor ve bu geri dönüş şenliklerle, törenlerle kutlanıyordu. Antik Yunan inanışına göre ölüm ve dirilme törenleri tanrılarla ilişkilendiriliyordu. Durum böyle olunca kutlamalar şenlikler çeşitleniyordu. Bunun yanı sıra toprağın daha verimli olması için, bereketli bir sene geçirmek için, hayvanlara ya da yiyeceklere herhangi bir hastalık bulaşmaması için de çeşitli ritüeller yapılıyordu. Danslar, kurban törenleri ve dualar bu ritüellerin parçasıydı.

Bu şenlikleri anlamak için önce şarap tanrısı Dionisos’un kim olduğuna bakalım. En büyük Yunan tanrısı olduğuna inanılan Zeus ile Tebai kralı Kadmos’un kızı Semele’nin çocukları olan Dionisos yeniden doğuşu simgeliyor. Bu simgenin nedeni de Semele’nin Dionisos’u doğururken ölmesi. Bu ölüm, ölümün yeni bir yaşam getirdiği inancını destekliyor ve ölümden bir doğum olabileceğinin kanıtı niteliğinde sayılıyor. Dionisos annesiyle birlikte öldürülmeye çalışılıyor ve Zeus ona yeni bir can üflüyor. Zeus Dionisos’u baldırında saklıyor ve onu baldırından yeniden doğuruyor. Bu durum da Dionisos’a 2 kez doğan anlamına gelen ditrambos ayrıcalığını kazandırıyor. Sonradan Ditrambos ismi, tragedyalarda koro ile söylenen parçalara da denmeye başlanıyor. Aslında bu vesileyle tragedyanın bir parçasına da ismi verilmiş oluyor.

Prof. Dr. Özdemir Nutku’nun Dünya Tiyatrosu Tarihi çalışmasında aktardığına göre İ.Ö. VII ve VI. yıllarda Atina’da ciddi düzen değişiklikleri olmaya başlıyor. Bu düzen değişikliği soylular ve git gide güçlenen tüccarlar arasında baş gösteriyor. Tiran olarak devletin başına geçen tüccarlar, soyluların topraklarını köylülere dağıtarak onları kendi yanlarına çekmeyi amaçlıyorlar. Soyluların dinsel yönden çok güçlü olmaları, köylüler üzerindeki etkisini yadsınamayacak kadar fazla bir hale getiriyor. Bu nedenle tüccarlar iyi bir manevra yaparak bu dinsel güçle çatışmak yerine halkın saygı duyduğu ve sevdiği yeni bir figür buluyorlar. Bu figür Dionisos. Dionisos adına törenler düzenlemeye başlayan tüccarlar önemli bir kesimi bilinçli şekilde yanlarına çekiyorlar.

Tesadüf bu ki bu şenliklerle birlikte tiyatro doğuyor ve her şey bambaşka bir şekil almaya başlıyor. Dionisos şenlikleri tragedyanın yani tiyatronun doğuşunu simgelerken aynı zamanda coşkunluğun da bir temsili olarak anılıyor. Çünkü bu şenlikler baharın kapılarının açılmaya başladığı tarihlere denk geliyor. Şubat ayında yapılan bu şenliklerin, şarapların ikinci kaynamasının tamamlanması, ekinlerin canlanmaya başlaması ile yani coşkunlukla, tazelenmekle, yeniden doğmakla ilişkisi var. Gençlerin şarap tulumları üzerinde dans edip eğlendiği, ağaçlara salıncaklar kurup sallandığı, bolca şarap içtiği ve şarkı söylediği bu şenlikler, bolluk ve bereket arzusuyla yapılıyor. Şenliğin son günü tahıl lapası Hermes’in yer altına gidişi için yapılıp dağıtılıyor.